Usługi sąsiedzkie – sąsiad pomoże, a zapłaci państwo.

1. Usługi sąsiedzkie brzmią jak coś, co robiliśmy zawsze – pomagaliśmy sąsiadom. Na jakiej podstawie prawnej za taką pomoc możemy otrzymać wynagrodzenie?

Rzeczywiście, pomoc sąsiedzka zawsze była częścią naszej tradycji – pomagaliśmy sobie nawzajem w codziennych obowiązkach. Teraz taka pomoc może być formalnie wynagradzana – i co ważne, większość kosztów pokryje gmina, w której zamieszkujemy. Należy podkreślić, że może być tak, że beneficjent może być zobowiązany do częściowej odpłatności. Takie decyzje są przedstawiane w uchwale każdej gminy, więc najpierw musimy sprawdzić gminę, do której należymy, czy jest uchwała w tym zakresie. To, jaka będzie odpłatność za dane usługi i czy w ogóle będzie, zależy przede wszystkim od zasobności portfela osoby, która chce skorzystać z tej usługi.

Usługi sąsiedzkie funkcjonują w polskim systemie pomocy społecznej od blisko półtora roku. Dzięki nim osoby starsze mogą liczyć na pomoc w codziennych czynnościach, a osoby świadczące te usługi otrzymują wynagrodzenie. Wprowadzenie tego programu było odpowiedzią na niedostateczną ofertę usług opiekuńczych dostosowanych do aktualnych potrzeb oraz na ograniczenia kadrowe w sektorze opieki. Celem usług sąsiedzkich jest zapewnienie wsparcia seniorom, których samodzielność życiowa jest ograniczona. Jest to forma wsparcia świadczona przez osoby, które mieszkają blisko i które za tę pomoc dostają wynagrodzenie pieniężne od gminy. Ten model wsparcia z jednej strony zaspokaja potrzeby seniorów, ale także pobudza rozwój usług społecznych.

2. Co obejmują usługi sąsiedzkie?

Zakres usług jest bardzo szeroki i dostosowywany do indywidualnych potrzeb osoby korzystającej z pomocy. Może to być pomoc w codziennych czynnościach: zakupy, gotowanie, sprzątanie, pranie. Usługi sąsiedzkie obejmują także podstawową opiekę higieniczno-pielęgnacyjną, czyli pomoc przy kąpieli czy ubieraniu się.

Istotnym aspektem jest również zapewnienie towarzystwa i wsparcia emocjonalnego. Seniorzy mogą liczyć na wspólne spędzanie czasu, rozmowy czy towarzyszenie w spacerach, co nie tylko pomaga w utrzymaniu kontaktu z otoczeniem, ale także ma pozytywny wpływ na ich samopoczucie i zdrowie psychiczne.

Warto również podkreślić, że usługi sąsiedzkie obejmują pomoc w załatwianiu spraw administracyjnych oraz medycznych. Osoby świadczące te usługi mogą towarzyszyć seniorom podczas wizyt w urzędach, placówkach medycznych czy innych instytucjach, co bywa szczególnie cenne, gdy osoby starsze mają trudności w poruszaniu się czy odnajdywaniu się w formalnych procedurach.

3. Kto będzie mógł skorzystać z pomocy?

Usługi sąsiedzkie skierowane są głównie do osób starszych, które prowadzą samotnie gospodarstwo domowe, nie mają bliskich, którzy mogliby im pomóc i nie pozostają w związku małżeńskim. Mówimy tutaj o osobach, które ze względu na wiek, stan zdrowia czy inne okoliczności potrzebują wsparcia w codziennych czynnościach, takich jak zakupy, sprzątanie czy pomoc w załatwianiu spraw urzędowych, ale nie wymagają jeszcze całodobowej opieki, jak ma to miejsce w przypadku osób w bardzo ciężkim stanie. Program jest przede wszystkim dla tych, którzy nie mogą liczyć na pomoc rodziny.

Jednak ważne jest to, że gminy mają możliwość poszerzenia zakresu osób uprawnionych do korzystania z usług, jeśli uznają to za potrzebne. Może to dotyczyć również osób, które choć w mniejszym stopniu potrzebują wsparcia, ale i tak nie są w stanie samodzielnie funkcjonować. Dzięki tej elastyczności program może odpowiadać na konkretne potrzeby w danej społeczności, a pomoc może trafić do większej liczby osób, które jej potrzebują.

4. Kto będzie mógł świadczyć pomoc?

Aby móc świadczyć usługi sąsiedzkie, należy spełnić kilka ważnych warunków. Przede wszystkim, osoba oferująca pomoc nie może być członkiem rodziny osoby, która jej potrzebuje. Chodzi o to, by uniknąć sytuacji, w której członek rodziny lub osoba blisko związana z seniorem miałaby świadczyć usługi, ponieważ w takim przypadku mogłoby dojść do konfliktu interesów lub innych komplikacji.

Osoba świadcząca pomoc musi mieć ukończone 18 lat i mieszkać w pobliżu osoby, która potrzebuje wsparcia. Ważne jest również, aby ta osoba potwierdziła swoją zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania takich usług, ponieważ świadczenie pomocy w codziennych czynnościach wymaga odpowiedniego stanu zdrowia i energii. Ponadto, każdy, kto chce świadczyć usługi sąsiedzkie, musi ukończyć kurs pierwszej pomocy, by w razie potrzeby móc udzielić podstawowej pomocy medycznej.

Ostatecznie, aby rozpocząć świadczenie usług, osoba musi uzyskać zgodę od organizatora programu usług sąsiedzkich oraz od osoby, która będzie z tej pomocy korzystać. Dzięki tym wymaganiom usługi świadczone są przez osoby, które są odpowiednio przygotowane i zdolne do wykonywania tych obowiązków w sposób bezpieczny i profesjonalny.

5. Czy usługi sąsiedzkie są odpłatne? Kto za nie płaci?

Usługi sąsiedzkie będą płatne i co do zasady ten koszt powinna ponosić gmina, w której zamieszkujemy. Może być jednak tak, że cześć kosztów będzie musiała pokryć osoba, która z tych usług będzie korzystała. Jak to wygląda w danej gminie możemy sprawdzić w uchwale, ponieważ gminy mają prawo określić szczegółowe zasady ich finansowania.

Przykładowo w Warszawie stawka za jedną godzinę usług sąsiedzkich wynosi – 2,5 % kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej. Od 1 stycznia 2025 roku to 25,25 PLN. Współpraca opiera się z reguły o umowę zlecenie, którą gmina zawiera z osobą świadczącą takie usługi. To, ile może zarobić osoba udzielająca sąsiedzkiej pomocy, zależy od ustaleń konkretnej gminy.

Z kolei wysokość opłaty za godzinę usług sąsiedzkich, którą ewentualnie musi ponieść osoba korzystająca z tych usług, ustalana jest na podstawie jej miesięcznego dochodu w relacji do kryterium dochodowego. Przykładowo, emeryt pobiera emeryturę w wysokości 3.500,00 PLN na rękę i mieszka w Warszawie, to będzie musiał zapłacić 45 % stawki, czyli 11,37 PLN za godzinę. Wiele gmin przewiduje jednak możliwość zwolnienia się z tych opłat – w całości lub w części, jeżeli wykażemy, że ponoszenie opłat nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielonej pomocy. Wówczas bierze się także pod uwagę m.in. udokumentowane wydatki na zakup lekarstw, artykułów sanitarnych czy sprzętu rehabilitacyjnego.

Całkowicie zwolnione z opłat są osoby, których dochód na osobę nie przekracza 150 % kryterium dochodowego dla osoby samotnie gospodarującej, czyli od 1 stycznia 2025 roku 1515,00 PLN na rękę.

6. Jak można się zgłosić do takiego programu?

Aby świadczyć usługi sąsiedzkie, osoby zainteresowane powinny zgłosić się do ośrodka pomocy społecznej w swojej gminie. Seniorzy oraz osoby z niepełnosprawnościami, które potrzebują pomocy, mogą zgłosić się do tego samego ośrodka, aby zostać objęci programem. Zdecydowana większość gmin udostępnia na swoich stronach internetowych szczegółowe informacje dotyczące zasad skorzystania z usług sąsiedzkich. Właściwy ośrodek pomocy społecznej przyznaje i organizuje usługi sąsiedzkie oraz rozlicza wykonanie usług na podstawie zrealizowanej liczby godzin i kontroluje ich świadczenie. Warto dodać, że jedna osoba może świadczyć pomoc kilku podopiecznym jednocześnie, jednak należy pamiętać, że czas świadczenia usług sąsiedzkich nie może przekroczyć 40 godzin miesięcznie na jednego podopiecznego. Jest to zatem forma wsparcia, a nie pełnoetatowa praca.

7. Usługi sąsiedzkie to niewątpliwie bardzo dobre rozwiązanie. Czy są jakieś haczyki prawne, o których warto wiedzieć?

Warto pamiętać, że usługi sąsiedzkie nie mogą zastępować profesjonalnej opieki medycznej czy usług pielęgniarskich. To wsparcie w codziennym funkcjonowaniu, ale nie zastępuje np. rehabilitacji czy pomocy lekarza. Usługi sąsiedzkie nie są alternatywą dla profesjonalnej opieki medycznej. Te usługi skupiają się na codziennym wsparciu, jak pomoc w zakupach, sprzątaniu czy towarzystwie, ale nie zastąpią specjalistycznej pomocy, takiej jak rehabilitacja czy opieka pielęgniarska. Dlatego, jeśli ktoś potrzebuje bardziej zaawansowanej opieki zdrowotnej, wciąż konieczne jest skorzystanie z usług medycznych. Usługi sąsiedzkie mają na celu jedynie wspierać seniorów w codziennym życiu, a nie zastępować profesjonalne leczenie.

Chociaż program ma wiele zalet, widzę tu również ryzyko nadużyć. Można wyobrazić sobie sytuację, w której dwie osoby porozumiewają się, by wyłudzić świadczenia z gminy. Dlatego uważam, że kluczową rolę w tym procesie powinny odgrywać pracownicy socjalni, którzy będą odpowiedzialni za kontrolowanie czy usługi są rzeczywiście świadczone, w jakim zakresie i w jaki sposób. Regularne monitorowanie i audyt pozwolą na eliminację ewentualnych nadużyć i zapewnią, że program będzie skutecznie wspierać osoby, które naprawdę tego potrzebują.